In een eerder artikel over het thema (https://www.bertwenink.nl/over-schrijven-gesproken/thema) heb ik aan een definitie niet veel woorden vuilgemaakt. Je zou kunnen zeggen dat het thema de moraal van het verhaal is, iets van algemeen menselijke aard, het is de drijfveer voor de personages. Thema's gaan over de grote menselijke vraagstukken. Vaak ligt het thema er niet dik op.
Wat is het thema van Frisse bloesem, opgedroogd zweet? Welk standpunt draagt de novelle (onbewust) uit?
Zo makkelijk vind ik die vragen niet eens te beantwoorden. Dat klinkt natuurlijk wel een beetje vreemd. Tenslotte ben ik de schrijver. Toch is dat wel te verklaren. Ik ging uit van het personage Anna Katherina en haar belevenissen en liet me niet leiden door een vooraf bedacht thema. Natuurlijk werd ik wel geraakt door omstandigheden en gebeurtenissen die als motieven in het verhaal terugkomen: de tegenstellingen rijk-arm, kansrijk-kansarm, de onverdraagzaamheid van het geloof, onderdrukking en vooral Anna’s vergeefse pogingen zich aan het grauwe bestaan te onttrekken. Door zich in te schepen op een schip probeert ook Anna’s geliefde Jan zijn lot te ontlopen.
Het schip schommelde aan zijn ankers terwijl Jan de loopplank beklom. Hij tuurde nog een keer achterom, kneep zijn ogen dicht tegen de zon en trok zijn bovenlip op. Met zijn afgebroken tanden, spleetoogjes en gebogen kop leek hij op een oude vechthond die net zijn laatste gevecht heeft verloren. De ingewanden van het schip rommelden toen Jan met zijn bagage een plekje onderdeks zocht. Jan vermoedde de risico’s die hij liep en betwijfelde of hij ooit nog terug zou komen, maar het risico dat de buik van het schip op volle zee open zou barsten nam hij liever dan in een schimmelige kerker weg te kwijnen.
Wij als lezer hebben een idee hoe deze vluchtpoging van Jan zal aflopen, want eerder hebben we al gelezen:
'Alleen speculanten verdienen een fortuin aan verre reizen. Zij weten precies of een schip eigenlijk aan vervanging toe is, alle gevaren van de onderneming kennen ze. Machtige mannen op voorname posities die valse informatie verspreidden over de fabelachtige rijkdom die er met een tocht valt te verdienen, maar een verrot en slecht beveiligd schip is nog maar amper onderweg of ze verkopen snel hun effecten voor het vijf- of tienvoudige. Schepen en de bemanning kunnen Van Hogendorp niks schelen, als hij zijn bloedgeld maar verdient, zoveel heb ik er wel van begrepen.'
De misstappen van Anna stellen niet veel voor in vergelijking met de daden van Van Hogendorp zou je zeggen. Maar de meedogenloze maatschappij denkt daar anders over. Eigenlijk zit Anna al vanaf haar geboorte als onwettig kind klem.
Hoe het met Anna afloopt, maakt het verhaal duidelijk. Of toch niet? Levert het godsdienst-fundamentalisme haar verlossing of schijnverlossing? Wat voor een verlossing is het als je die met de dood moet bekopen?
Voor mij is het thema van Frisse bloesem, opgedroogd zweet toch Anna’s vergeefse pogingen zich aan haar troosteloze lot te onttrekken.